Giáo sư Hồ Sĩ Quý.

Biết đến Hải Phòng nhiều hơn qua văn hóa - con người

- Kính chào giáo sư! Vừa qua, giáo sư có báo cáo chuyên đề tại Hải Phòng về những vấn đề về văn hóa – con người trong bối cảnh hiện nay và việc xây dựng văn hóa nơi công sở. Theo ý kiến riêng của giáo sư, văn hóa – con người hiện nay khác như thế nào với giai đoạn trước đây, nhất là giai đoạn đầu đổi mới?

- Theo góc nhìn của cá nhân tôi, so với thời kỳ đầu đổi mới, văn hóa và con người Việt Nam nói chung và Hải Phòng nói riêng có nhiều đổi thay, mặc dù người Việt, bản sắc Việt vẫn căn bản là một hằng số. Nhưng những sự thay đổi là điều khó tránh khỏi. Trong đó, thay đổi đáng kể nhất, ngày nay văn hóa đa dạng hơn, phong phú hơn, sôi động hơn, gần gũi với quốc tế và khu vực. Kể cả trong đời sống văn hóa, trong các hoạt động văn hóa hay trong thị hiếu văn hóa của từng cá nhân hoặc nhóm người. Đặc biệt, chính là sự thay đổi trong thái độ của chúng ta đối với văn hóa bên ngoài và với văn hóa truyền thống.

Những thập niên trước, với văn hóa bên ngoài, chúng ta cứng nhắc, vừa sùng ngoại vừa khắt khe, thậm chí đôi khi còn dị nghị một cách máy móc. Điều này ít thấy hơn ở Hải Phòng giai đoạn đó. Còn ngày nay, chúng ta mềm dẻo hơn, biết tiếp thu những điều tốt đẹp theo hướng hòa nhập mà không hòa tan. Trong đó, lớp trẻ ở Hải Phòng cũng như trong cả nước hội nhập khá tốt với văn hóa khu vực và quốc tế. Riêng với văn hóa truyền thống, Hải Phòng là minh chứng tốt. Những giá trị truyền thống trước kia bị lãng quên được khôi phục và phát huy ở Hải Phòng. Như hệ thống các đình, chùa, đền, miếu, lễ hội… ở Hải Phòng thực sự là những di sản văn hóa ấn tượng. Những nét đẹp trong văn hóa địa phương, huyết thống, gia đình… cũng được đánh thức và tôn trọng đúng mực. Và tôi khẳng định, thực ra, các địa phương khác và người bên ngoài biết đến Hải Phòng nhiều hơn qua văn hóa - con người, chứ không phải qua các thành tựu phát triển hay xây dựng kinh tế như Đà Nẵng, Quảng Ninh hay Hà Nội…

Rèn luyện đúng giờ và trách nhiệm với công việc

- Giáo sư có thể phân tích sự cần thiết xây dựng văn hóa nơi công sở, nhất là khi ta đang thời kỳ hội nhập kinh tế khu vực, quốc tế ?

- So với Thái Lan, Malaysia, Đài Loan hay Singapore…, văn hóa công sở ở ta còn một số hạn chế, thậm chí yếu kém. Vậy nên, xây dựng văn hóa nơi công sở dĩ nhiên là cần thiết đối với mọi công chức, viên chức và cơ quan công quyền. Tuy thế, nhìn vào văn hóa công sở, tôi thấy ở ta nên phân biệt hai khu vực có chức năng khá tách biệt nhau. Với khu vực các cơ quan nhà nước cung cấp dịch vụ công- khu vực còn nhiều điều bất cập- cần thiết phải mau chóng khắc phục các yếu kém, lạc hậu. Chủ yếu thực hiện tốt chức năng đáp ứng dịch vụ công, chứ không phải chỉ là làm đẹp không khí giao tiếp của cơ quan công quyền. Với khu vực các cơ quan nhà nước và ngoài nhà nước làm nghiệp vụ chuyên môn, văn hóa công sở trước hết đáp ứng nhu cầu chuyên môn. Nói một cách khách quan, vấn đề văn hóa công sở dù quan trọng nhưng ở ta, vấn đề này chưa được nhìn nhận đúng mực. Nghĩa là thái độ lãnh đạo, quy trình giải quyết công việc, tác phong công chức, thói quen giao tiếp, yêu cầu văn minh công đường… đều phụ thuộc vào cơ chế vận hành và quản lý của các thiết chế. Nếu bản thân các thiết chế hợp lý, nếu con người trong các thiết chế đó được trao chức năng, quyền hạn và công việc… mạch lạc, rõ ràng (và nếu thu nhập tương xứng với lao động bỏ ra), văn hóa công sở ở đó chắc chẳng có gì đáng phàn nàn cả.

- Nói vậy, chẳng lẽ vấn đề không thuộc về trách nhiệm cá nhân? Mỗi cá nhân cần có sự tham gia gì trong việc xây dựng văn hóa nơi công sở hiện nay?

- Tất nhiên, điều tôi vừa nói là muốn lùi xa để thấy bức tranh toàn cảnh của vấn đề. Còn để đáp ứng yêu cầu nâng cao văn hóa công sở hiện nay, ngoài những quy định Đảng, Nhà nước đang yêu cầu thực hiện, tôi nghĩ với mỗi cá nhân có hai việc cần phải thực hiện ngay để trở thành nền nếp. Thứ nhất, mọi việc phải đúng giờ. Tác phong đúng giờ ở ta đang không thật nghiêm. Điều này gây những hệ lụy lớn hơn ta vẫn tưởng. Và thứ hai, trách nhiệm với công việc. Không nên vin vào bất cứ điều gì mà cho phép mình lơi lỏng trách nhiệm. “Tấm gương xấu” chung quanh hiện khá phổ biến. Nhưng nếu chỉ nhìn vào đó mà cho phép mình không cần phải tốt hơn, văn hóa công sở khó tốt lên được.

Lễ hội vật cầu truyền thống ở làng văn hóa Kim Sơn, xã Tân Trào (Kiến Thụy).

Ảnh: Lê Dũng

Người Hải Phòng đi đâu cũng không lẫn được

- Được biết, những năm đầu đổi mới, giáo sư từng công tác tại Quân khu Ba trên địa bàn thành phố Hải Phòng. Ký ức của giáo sư về văn hóa và con người đất Cảng những ngày ấy?

- Hải Phòng trong tôi xưa nay luôn là miền đất của những sự kiện lịch sử và những nét văn hóa đặc sắc với những con người trọng nghĩa tình, lịch lãm, năng động, dũng cảm, dám nghĩ dám làm, sẵn sàng hành động với tất cả chính kiến của mình. Thời thuộc Pháp, Hải Phòng với “Bến Sáu kho” là thủ phủ của nền công nghiệp và lối sống lao động công nghiệp rất đặc thù. Thời chiến tranh chống Pháp, chống Mỹ, Hải Phòng là mảnh đất đầy lãng mạn và hào hùng với những huyền thoại về “Trận tập kích sân bay Cát Bi 1954”, về “Bến K15 Đồ Sơn, điểm xuất phát của đường Hồ Chí Minh trên biển”, về “khúc tráng ca của ngành Hàng hải trong cuộc chống phong tỏa cảng Hải Phòng 1972”. Thời Đổi mới, Hải Phòng với sự kiện “Bốn cống ba cầu”, “Khoán 10” làm “tan chảy lối suy nghĩ giáo điều và làm bừng tỉnh tư duy của cả nước”… Nói một cách thẳng thắn, “thành phố hoa Phượng đỏ” thời nào cũng có những đột phá đáng tự hào. Người Hải Phòng đi đâu cũng không lẫn được. Đó là những hành trang quý giá cho sự phát triển, cả với từng cá nhân và thành phố.

- Trong báo cáo chuyên đề của mình, giáo sư có nhắc tới sự cần thiết phải khai thác tiềm năng, lợi thế của văn hóa và con người mỗi địa phương trong đó có Hải Phòng. Giáo sư cho biết, để khai thác hiệu quả cao tiềm năng ấy, góp phần quảng bá hình ảnh quê hương song song với bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa và con người, chúng ta cần làm những gì?

- Cảm ơn câu hỏi rất hay. Ai cũng hiểu, văn hóa và con người Hải Phòng có những tiềm năng, lợi thế rất lớn. Mặc dù vậy, mất khá nhiều năm Hải Phòng lại tụt lại phía sau so với vài tỉnh, thành phố khác. Hiện nay, Hải Phòng cũng không phải là địa phương đi đầu hoặc chiếm vị trí số một trong nhiều lĩnh vực. Tuy nhiên, từ năm 2017 đến nay, Hải Phòng có bước phát triển mới. Các tiêu chí phát triển của Hải Phòng như chỉ số sản xuất công nghiệp, kim ngạch xuất khẩu, sản lượng hàng hóa qua cảng, tổng thu ngân sách, môi trường đầu tư kinh doanh, kết cấu hạ tầng giao thông, hạ tầng đô thị… đều có những bước chuyển tích cực, tăng trưởng khá ngoạn mục so với nhiều năm trước đây. Theo tính toán là tăng trưởng gấp hơn 2 lần bình quân chung cả nước. Hiện nay, Hải Phòng đang được thừa nhận là một trong những địa phương có môi trường đầu tư hấp dẫn của cả nước. Đây đó vang lên cách đánh giá đầy ấn tượng như “Hải Phòng đã cất cánh” hoặc “người khổng lồ đã tỉnh giấc”. Với đà này, tôi nghĩ rằng Hải Phòng sớm đạt tới những thành tựu mới và có diện mạo mới trong phát triển kinh tế - xã hội.

Tuy nhiên, nếu sự phát triển của Hải Phòng chỉ thuần túy đạt tới những đỉnh cao mới về kinh tế, nhưng lại nảy sinh những vấn đề xã hội về đô thị, công nghiệp hay văn hóa mà Hà Nội và một số địa phương khác từng vấp phải, thì chưa chắc phát triển nhanh đã là hay. Quỹ đất chưa xây dựng có thể là lãng phí, nhưng cũng có thể là chỗ để thế hệ sau xây dựng những công trình đáng giá hơn, hiệu quả hơn, hợp lý hơn. Hình ảnh Hải Phòng truyền thống với các giá trị riêng biệt của văn hóa và con người đất Cảng cần phải được tính kỹ. Tình trạng kẹt xe, ngập lụt, tai họa môi trường, hội chứng bê tông, tụ điểm tệ nạn xã hội, nhóm lợi ích… nảy sinh do phát triển, là hoàn toàn có thể tránh được. Trước hết, với chiến lược vĩ mô, những gì Hà Nội, Đà Nẵng, Quảng Ninh… từng vấp trong quá trình tăng trưởng những năm qua cần được rút kinh nghiệm để không lặp lại ở Hải Phòng. Và tôi nghĩ, những người yêu mến Hải Phòng, trong đó có tôi, có quyền kỳ vọng về Hải Phòng phát triển hiện đại nhưng vẫn đậm bản sắc lịch lãm, tài hoa.

- Trân trọng cảm ơn giáo sư đã dành cho Báo Hải Phòng cuối tuần cuộc trò chuyện này!