"Vườn ươm" đặc biệt 

“Những năm tháng dạy học dưới mái trường học sinh miền Nam trên đất Bắc luôn là những ký ức thiêng liêng của chúng tôi. Bởi vậy, tôi luôn tự nhủ phải hoàn thành công trình biểu tượng để lưu lại ký ức đó trường tồn với thời gian…”, ông Nguyễn Quốc Thái, Trưởng Ban liên lạc cựu giáo viên và học sinh miền Nam trên đất Bắc tại Hải Phòng, cựu giáo viên dạy Toán Trường học sinh miền Nam trên đất Bắc cho biết. 

Sau Hiệp định Genèva 1954, đất nước tạm chia làm hai miền. Với tầm nhìn chiến lược, sáng suốt, Trung ương Đảng và Bác Hồ quyết định đưa một bộ phận con em của đồng bào và chiến sĩ miền Nam ra nuôi dạy tập trung ở miền Bắc để chuẩn bị đội ngũ cán bộ cho xây dựng miền Nam khi nước nhà hoàn toàn thống nhất. Ngay sau khi quân Pháp rút khỏi Hải Phòng, phần lớn số học sinh miền Nam tập kết ra Bắc ở các tỉnh được chuyển về thành phố. Trên miền Bắc có 3 cụm trường: Hải Phòng, Hà Đông, Thái Nguyên, với 17.500 học sinh từ lớp vỡ lòng, cấp 1, cấp 2, một số ít cấp 3 và bổ túc văn hóa; riêng Hải Phòng có 14 trường với khoảng 10 nghìn học sinh. Đến năm 1965, trên miền Bắc có khoảng 30 nghìn học sinh, riêng Hải Phòng có khoảng 15 nghìn học sinh. Vì vậy, thành phố Hải Phòng được coi là cái nôi lớn nhất nuôi dưỡng, giáo dục “Hạt giống đỏ” - học sinh miền Nam trưởng thành. 

Nhận thức rõ nhiệm vụ cách mạng và tình cảm với miền Nam ruột thịt, Đảng bộ, Ủy ban quân chính và nhân dân Hải Phòng tạo mọi điều kiện tốt nhất để các học sinh miền Nam được sinh sống, học tập, rèn luyện tại thành phố Cảng. Thành phố dành những ngôi nhà khang trang nhất, đẹp nhất để làm trường học. Trang thiết bị dạy học phong phú, đầy đủ. Các điều kiện nuôi dưỡng, chăm sóc sức khỏe cũng rất chu đáo. Các đồng chí lãnh đạo thành phố, các ban, ngành, đoàn thể, Sở Giáo dục thường xuyên đến thăm trường, chỉ đạo, động viên, chăm lo học sinh miền Nam. Đội ngũ giáo viên, nhân viên gồm gần 100 thầy, cô giáo được tuyển chọn kỹ trong các trường sư phạm hoặc đang giảng dạy tại các trường phổ thông được đưa vào công tác, trực tiếp nuôi dạy, chăm sóc. Học sinh miền Nam coi nhà trường là mái ấm, thầy cô giáo như cha mẹ, người thân trong gia đình; họ sống trong tình cảm chân thành, yêu thương, đùm bọc giữa thầy - trò và nhân dân Hải Phòng, coi việc học, rèn luyện là nhiệm vụ, trách nhiệm trước đồng bào của mình đang chiến đấu hy sinh ở quê hương để cho họ được học tập, rèn luyện. Sau ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng 30-4-1975, phần lớn học sinh miền Nam đều trở về để xây dựng quê hương, tham gia trên mọi lĩnh vực công tác. Dưới sự che chở, đùm bọc của nhân dân Hải Phòng, nhiều người đã trưởng thành cống hiến to lớn cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước, trở thành cán bộ lãnh đạo cao cấp của Đảng, Nhà nước, tướng lĩnh, nhà khoa học, văn nghệ sĩ nổi tiếng…

Biểu tượng của mái trường xã hội chủ nghĩa 

“Năm 2013, từ khi còn là Phó ban Thường trực Ban liên lạc cựu giáo viên và học sinh miền Nam trên đất Bắc tại Hải Phòng, tôi dành nhiều tâm huyết đối với công trình biểu tượng “Hạt giống đỏ”. Ngay khi công trình đặt trong khuôn viên Bảo tàng Hải Phòng bị hư tổn, chúng tôi đề xuất nâng cấp, sửa chữa”, ông Nguyễn Quốc Thái cho hay. Biểu tượng ban đầu là một “hạt giống” màu đỏ đặt trong tháp kính hình cây nến, mà cũng giống hình chiếc bút, được xây dựng từ năm 2005, đặt trong khuôn viên Bảo tàng Hải Phòng. Trải qua thời gian, đến năm 2013, công trình xuống cấp nghiêm trọng. Do được đặt trong tháp kính (trong suốt, hàn kín), hạt giống (làm bằng đá ngọc màu đỏ) bị rêu mốc bám đầy nhưng không thể vệ sinh được. Dòng chữ khắc trên bệ sai mốc thời gian, cũng bị rêu phong làm hỏng. Vị trí đặt biểu tượng cùng như về mỹ thuật kiến trúc cũng chưa thật phù hợp, Ban liên lạc cựu giáo viên, học sinh miền Nam tại Hải Phòng đề nghị Ban liên lạc học sinh miền Nam Trung ương và thành phố cho chuyển địa điểm và nâng cấp, sửa chữa để kịp hoàn thành vào dịp kỷ niệm 60 năm thành lập hệ thống trường nội trú học sinh miền Nam trên đất Bắc vào năm 2014… 

Công trình biểu tượng thứ hai dựa trên những ý tưởng của công trình ban đầu và được hoàn thành bởi nhóm tác giả của Hội Kiến trúc sư Việt Nam và Ban Liên lạc học sinh miền Nam tại miền Bắc do ông Nguyễn Tấn Vạn, là học sinh miền Nam, Chủ tịch Hội Kiến trúc sư Việt Nam, nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng chủ trì thực hiện. Công trình có quy mô không lớn, nhưng thật ý nghĩa, chứa đựng những tình cảm sâu sắc: Đôi bàn tay vươn lên từ lòng đất tượng trưng cho Đảng bộ, chính quyền và nhân dân thành phố Hải Phòng, địa phương có nhiều trường học sinh miền Nam nhất miền Bắc chở che, bao bọc hạt giống đỏ tượng trưng cho học sinh miền Nam. Biểu tượng được đặt tại vị trí trang trọng tại vườn hoa Nguyễn Du, với khuôn viên rộng gần 60m2, riêng diện tích khối đế rộng 17,5m2, chiều cao tổng thể 4,5m. Nền đế là tảng đá xanh nguyên khối được vận chuyển ra từ Thanh Hóa, địa phương đầu tiên tiếp nhận học sinh miền Nam. Đôi bàn tay được chế tác từ đá ngọc bích nguyên khối. Toàn bộ biểu tượng đặt trên thảm cỏ xanh, giống như mảnh đất tốt tươi ươm mầm những “hạt giống đỏ” của miền Nam trưởng thành... 

Ngày nay, công trình “Hạt giống đỏ” với ý nghĩa sâu sắc, được tạo tác bằng vật liệu trường tồn nằm giữa Dải trung tâm thành phố đã trở thành biểu tượng để mỗi người dân Hải Phòng thêm tự hào về truyền thống “nhân ái, nghĩa tình”. Học sinh miền Nam mỗi khi về Hải Phòng lại đến vườn hoa Nguyễn Du nơi đặt biểu tượng “Hạt giống đỏ” để ôn lại những kỷ niệm không thể nào quên của những năm tháng từng sinh sống, học tập trong vòng tay của thầy cô giáo, của nhân dân thành phố Cảng anh hùng.