(HPĐT)- Khởi công xây dựng năm 1898 và hoàn thành tháng 11 năm 1900, Nhà hát thành phố Hải Phòng (mà người dân quen gọi theo tên cũ là Nhà hát Lớn) sang năm Ất Tỵ 2025 đã tròn 125 tuổi.

Nhà hát thành phố Hải Phòng giai đoạn 1946-1955. Ảnh: VÕ AN NINH

Di tích một giai đoạn phát triển kiến trúc 

Ra đời cùng năm với Nhà hát thành phố Hồ Chí Minh, Nhà hát thành phố Hải Phòng là một trong ba nhà hát đẹp nhất và lâu đời nhất Việt Nam, có giá trị rất lớn về lịch sử, kiến trúc và giá trị sử dụng. Đây là bằng chứng lịch sử của sự phát triển văn hóa và xã hội của Hải Phòng và Việt Nam thời kỳ Pháp thuộc, là di tích của một giai đoạn phát triển kiến trúc ở Việt Nam cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20. Với các giá trị hiếm có ấy, ngày 9-12-2015, Bộ Văn hóa có quyết định xếp hạng Nhà hát thành phố Hải Phòng là công trình kiến trúc, danh lam thắng cảnh Di tích cấp quốc gia. 

Quá trình đô thị hóa Hải Phòng diễn ra song song với việc phát triển bến cảng. Đến cuối thập niên 80 của thế kỷ 19, thành phố Hải Phòng hình thành 2 khu vực chính: Phía Nam và Tây là “khu bản xứ” của dân thường và lao động người Việt, phía Đông - Bắc là khu nhượng địa dành cho người Pháp, người châu Âu và Hoa kiều (khu phố Tây). Kênh đào Bonnal là ranh giới giữa hai khu (nay là từ đầu hồ Tam Bạc và dải vườn hoa trung tâm thành phố đến cổng cảng 4). Ba chiếc cầu được xây dựng để nối hai khu với nhau. Ở đầu cầu Paul Doumer (từ cửa Nhà hát Lớn sang phố Cầu Đất và khu vực Quán hoa ngày nay), nhà hát Lớn được xây dựng trên khu nền chợ cao ráo, rộng rãi của làng cổ An Biên, kể từ đó được coi là khu vực trung tâm của thành phố Hải Phòng. 

Lấy cảm hứng từ nhà hát Opera Palais Garnier ở Paris - một kiệt tác về kiến trúc, Nhà hát thành phố Hải Phòng được thiết kế để biểu diễn các loại hình nghệ thuật cổ điển như Opera, nhạc thính phòng, kịch nói… phục vụ tầng lớp quan lại thượng lưu người Pháp và một số ít người Việt giàu có thời bấy giờ. Đặc trưng của nhà hát là phong cách Baroque với những mái vòm cao vút. Cây đàn Lia từ thời cổ đại với những câu chuyện thần thoại về sức mạnh của nó đã trở thành biểu tượng về sức mạnh kỳ diệu của âm nhạc. Đây là hình ảnh đẹp đẽ được chạm khắc ở cánh cửa của nhà hát, tạo ra nét khác biệt so với Nhà hát Sài Gòn được xây dựng cùng lúc. 

Bên trong nhà hát được trang trí bởi những tranh tuyệt đẹp, các bức vẽ trên trần thể hiện sự kính trọng đối với lịch sử âm nhạc của Pháp và thế giới, có ghi tên những nhạc sĩ châu Âu lừng danh như Mozart, Beethoven... Đây là một địa điểm tuyệt vời dành cho những người đam mê nghệ thuật. Khán phòng thiết kế theo hình móng ngựa được trang trí lộng lẫy với nhung đỏ, đá cẩm thạch và thếp vàng, tạo nên sự ấm áp, sang trọng. Với 2 tầng ghế khán giả, những khuôn cửa hình mái vòm kiểu Gothic đi vào các bao lơn, tổng sức chứa 400 chỗ ngồi. Mọi nguyên vật liệu xây dựng được mang từ Pháp sang. Việc xây dựng do thợ và nhân công Việt Nam thực hiện dưới sự chỉ đạo của kiến trúc sư Pháp.

Nhà hát thành phố Hải Phòng ngày nay. Ảnh: VŨ DŨNG

“Chứng nhân” các dấu mốc lịch sử của Hải Phòng 

Hơn một thế kỷ đồng hành lịch sử xây dựng và phát triển Hải Phòng, Nhà hát thành phố là một địa danh gắn liền với mọi hoạt động văn hóa, chính trị quan trọng của người dân miền cửa biển. Đây còn là “chứng nhân” của nhiều dấu mốc lịch sử của thành phố. 

Cách đây 80 năm, ngày 23-8-1945, tại Quảng trường Nhà hát Lớn Hải Phòng diễn ra cuộc mít tinh của hàng vạn người dân, Ủy ban Khởi nghĩa tuyên bố xóa bỏ chính quyền tay sai của phát-xít Nhật, thành lập Ủy ban hành chính cách mạng lâm thời thành phố Hải Phòng. Đây là giây phút lịch sử trọng đại không thể phai mờ trong tâm thức người dân Hải Phòng. Mở đầu cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp tại miền Bắc, ngày 20-11-1946, tại nhà hát đã diễn ra trận đánh quyết tử để bảo vệ thành phố. 13 chiến sĩ Vệ quốc đoàn và chiến sĩ tuyên truyền văn hóa Việt Nam do trung đội trưởng Đặng Kim Nở chỉ huy đã cầm chân lực lượng quân đội Pháp có xe tăng yểm trợ suốt một ngày đêm, tiêu diệt 50 lính Pháp trước khi anh dũng hy sinh. 

Ngày 13-5-1955, hàng vạn nhân dân nội, ngoại thành tập trung tại quảng trường nhà hát đón chào bộ đội tiến vào tiếp quản thành phố. Kể từ đó, hằng năm vào Ngày giải phóng Hải Phòng (13-5), kỷ niệm những ngày lễ lớn, chào mừng các sự kiện lịch sử quan trọng hay các dịp lễ Tết, Nhà hát Lớn là nơi tổ chức nhiều hoạt động mít tinh, biểu diễn văn nghệ và vui chơi giải trí.