PGS.TS Nguyễn Toàn Thắng

(HPĐT)- Qua hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước, dù trong bất cứ hoàn cảnh nào, người Việt Nam luôn chú trọng giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc. Là vùng đất “phên dậu” của Tổ quốc, đây vừa là lợi thế, vừa đặt ra nhiều khó khăn, thách thức trong quá trình xây dựng và phát triển, thành phố Hải Phòng đã và đang phát huy tiềm năng to lớn của văn hóa, con người miền cửa biển, tạo động lực nội sinh mạnh mẽ để phát triển thành phố lên những tầm cao mới.

Nguồn mạch nguyên khí vĩ đại của quốc gia, dân tộc

Lịch sử loài người cho thấy, để sinh tồn và phát triển, các quốc gia, dân tộc trên thế giới đều biết cách sử dụng sức mạnh văn hóa, con người - nguồn sức mạnh nội sinh bên trong để chế ngự, cải tạo tự nhiên và chống ngoại xâm. Lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta đã chứng minh hùng hồn về quá trình phát huy sức mạnh văn hóa, con người Việt Nam trong cuộc đấu tranh để sinh tồn và phát triển. Bài “Văn đề bia Tiến sĩ” tại Văn Miếu Quốc Tử Giám ghi rất rõ về điều đó: “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia. Nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh mà hưng thịnh, nguyên khí suy thì thế nước yếu mà thấp hèn. Vì thế các bậc đế vương thánh minh không đời nào không coi việc giáo dục nhân tài, kén chọn kẻ sĩ, vun trồng nguyên khí quốc gia làm công việc cần thiết”.

Năm 1982, “Tuyên bố về chính sách văn hóa” tại Hội nghị quốc tế về chính sách văn hóa của UNESCO phân tích sâu sắc về nguồn sức mạnh đặc biệt này: “Văn hóa đem lại cho con người khả năng suy xét về bản thân. Chính văn hóa làm cho chúng ta trở thành những sinh vật đặc biệt - con người, có lý tính, có óc phê phán và dấn thân một cách đạo lý. Chính nhờ văn hóa mà con người tự thể hiện, tự ý thức được bản thân, tự biết mình là một phương án chưa hoàn thành đặt ra để xem xét những thành tựu của bản thân, tìm kiếm không mệt mỏi những ý nghĩa mới mẻ và sáng tạo nên những công trình vượt qua cả giới hạn của bản thân”. Văn hóa là sức mạnh của trí tuệ, là mệnh lệnh của trái tim để hoàn thiện nhân cách con người, theo đó là hoàn thiện nhân cách và sức mạnh của những thế hệ người trong các lộ trình phát triển. Lịch sử dân tộc mấy nghìn năm cho thấy, người Việt xưa luôn vươn lên với sức mạnh của trí tuệ và đạo lý xây dựng núi sông bờ cõi, dũng cảm “khai sơn, phá thạch”, trị thủy, ngăn sông, lấn biển, chế ngự thiên nhiên hung hãn, quyết tâm đánh thắng các thế lực ngoại xâm cường bạo để bảo vệ núi sông bờ cõi, bảo vệ sự sinh tồn và phát triển của đất nước.

Ngày nay, văn hóa, con người được coi là nguồn tài sản vô giá của một quốc gia, dân tộc. Trên thế giới, có những nước không nhiều tài nguyên khoáng sản, thiên nhiên lại dữ dội, khắc nghiệt nhưng vẫn phát triển mạnh mẽ nhờ vào sức mạnh nội sinh đặc biệt của văn hóa, con người. Trên thực tế, con người là vừa là chủ thể sáng tạo ra văn hóa, vừa là sản phẩm đặc biệt của văn hóa. Dòng sông lịch sử chuyên chở phù sa màu mỡ những giá trị văn hóa dân tộc cuộn chảy qua các bến bờ thời đại, dần dần bồi đắp nên những miền đồng bằng châu thổ tâm hồn, cảm xúc, trí tuệ, nghị lực, khát vọng, tri thức, kinh nghiệm quý giá cho con người đời sau.

Văn hóa được hiểu là phẩm chất người, giá trị người, năng lực người của con người, đồng thời là bản sắc, phong cách, là đạo đức, lối sống, là năng lượng tư duy, sức nghĩ, cách nghĩ, cách làm, sức sáng tạo vô tận của một dân tộc, nhằm hướng đến cải biến tự nhiên, xây dựng cộng đồng xã hội. Đó chính là nguồn lực nội sinh mạnh mẽ góp phần quyết định sự phát triển nhanh và bền vững, như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã nhấn mạnh: “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”. Tại Hội nghị Văn hóa toàn quốc ngày 24-11-2021, Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng tiếp tục khẳng định tầm quan trọng đặc biệt của văn hóa dân tộc: “Văn hóa là hồn cốt của dân tộc, nói lên bản sắc của dân tộc. Văn hóa còn thì dân tộc còn…”.

“Hoa trạng nguyên” đất Cảng. Ảnh: Đỗ Hiền 

Phát huy “sức mạnh mềm” riêng có của Hải Phòng

Các giá trị văn hóa dân tộc được sáng tạo ra từ các mối quan hệ tương tác giữa con người với thiên nhiên, giữa con người với con người, giữa con người với xã hội, giữa cộng đồng xã hội này với cộng đồng xã hội khác. Do sinh tồn trên những khu vực có điều kiện tự nhiên, xã hội khác nhau, nên các dân tộc sẽ không ngừng sáng tạo ra những giá trị riêng của chính mình để thích ứng với điều kiện tự nhiên, xã hội ấy.

Hải Phòng là cõi bờ biên cương phía Đông Bắc của đất nước. Đó là không gian lãnh hải quốc gia với những vẻ đẹp hùng vĩ, thơ mộng của một vùng sông nước, mây trời, biển đảo rộng lớn. Đây là mảnh đất “địa linh nhân kiệt” với biết bao thế hệ người Hải Phòng, làm nên bản sắc văn hóa đô thị biển và văn hóa cảng thị. Thành phố Hải Phòng tọa lạc trong không gian vùng ven của văn hóa đồng bằng Bắc bộ, nơi có thể dõi nhìn núi cao hoang sơ và mặt biển Đông bao la với những hòn đảo xa xôi, có dòng sông Bạch Đằng ngày đêm cuộn trào sóng vỗ âm vang mãi bản anh hùng ca bất tận về những chiến công vang dội của lịch sử chống ngoại xâm. Còn nữa, những tên gọi địa danh như Đình Vũ, Lạch Tray, Cầu Rào, Cầu Đất, Bến Bính, Xi Măng, Lạc Viên, Cát Bi, Cát Bà và cả màu trời rực rỡ hoa phượng đỏ đã đi vào thi ca nhạc họa để còn mãi với thời gian. Tất cả những sắc màu, thanh âm, những dáng hình núi sông bờ cõi, thiên nhiên biển đảo oai hùng đó đã hun đúc nên tính cách đặc biệt người Hải Phòng “ăn sóng, nói gió”: trí tuệ và bản lĩnh, anh hùng và nghệ sĩ, gan góc và kiên trung; đằm thắm và dịu dàng; trong sáng và khát vọng; hào hiệp và cần cù; trí tuệ hàn lâm và giản dị chất phác…

Trong các cuộc kháng chiến, Hải Phòng là cửa biển phòng thủ quan trọng, đập tan các cuộc chiến tranh phá hoại của giặc và làm thất bại mọi âm mưu xâm phạm của các thế lực thù địch. Trong thời kỳ đổi mới, bao thế hệ người Hải Phòng trí tuệ, năng động và sáng tạo đã ngày đêm lao động cống hiến, dựng xây thành phố Cảng hiện đại - huyết mạch kinh tế quan trọng để dựng xây đất nước, mở cửa ra thế giới, đóng góp tích cực vào sự nghiệp phát triển quốc gia. Người Hải Phòng luôn luôn can đảm, bản lĩnh, dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm, dũng cảm, sáng tạo trong lao động, từng đi đầu, vận dụng khoán hộ thành công, gây dựng nên một phong trào đổi mới trong sản xuất nông nghiệp và được nhân rộng trên phạm vi cả nước, tạo nên những vụ mùa bội thu, góp phần bảo đảm an ninh lương thực quốc gia. Đó là những biểu tượng ngời sáng của chủ nghĩa anh hùng cách mạng trong chiến đấu và sản xuất của người Hải Phòng trong thời đại Hồ Chí Minh quang vinh.

Trải qua hàng nghìn năm lịch sử, cho đến nay, hệ giá trị văn hóa Hải Phòng tiếp tục được hun đúc, kết tinh, hội tụ và toả sáng. Đó chính là tình yêu thành phố quê hương, lòng yêu đất nước nồng nàn, ý chí tự lập, tự cường, nghị lực vượt biển và tầm nhìn đại dương hội nhập quốc tế rộng lớn, tinh thần cảnh giác cao độ trước âm mưu của các thế lực thù địch, luôn luôn đoàn kết cộng đồng, phát huy trí thông minh, lòng dũng cảm, tinh thần vượt khó, sáng tạo, lạc quan, tin tưởng về ngày mai tươi sáng, tràn đầy tinh thần nhân văn cao cả và không bao giờ chịu khuất phục trước những nghịch cảnh. Sau hơn 35 năm đổi mới, Hải Phòng với vẻ đẹp sắc màu rực rỡ của “Thành phố Hoa phượng đỏ” đang trên đà phát triển nhanh và bền vững. Đây chính là thời điểm các giá trị văn hóa, đặc trưng tính cách tốt đẹp của con người Hải Phòng - nguồn tài nguyên nhân văn quý báu, “sức mạnh mềm” riêng biệt của Hải Phòng đang được khơi dậy, nhân lên và phát huy cao độ.

Xuân Quý Mão - một mùa Xuân mới tràn đầy niềm tin và khát vọng đang đến bên thềm thời gian. Hòa cùng khí thế sôi nổi chuẩn bị đón Tết Nguyên đán cổ truyền, người dân Hải Phòng đón chào mùa Xuân với những khát vọng cao đẹp về một thành phố Hải Phòng vươn lên trên những tầm cao mới của thời kỳ chuyển đổi số và hội nhập, xây dựng đô thị thông minh, công nghiệp hóa, hiện đại hóa, bảo vệ môi trường sinh thái. Bằng tiềm năng sức mạnh đặc biệt của văn hóa, con người nơi đây, Hải Phòng sẽ phát triển nhanh và bền vững, ngày càng giàu đẹp, đóng góp tích cực vào sự nghiệp cách mạng, vì một nước Việt Nam xã hội chủ nghĩa thịnh vượng và hùng cường, dân giàu, nước mạnh, công bằng, dân chủ, văn minh./.