3. Về quyền được trợ giúp pháp lý của người chưa thành niên khi tham gia tố tụng (Điều 15, Điều 32)

Điều 15 dự thảo Luật quy định:

“2. Cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng có trách nhiệm thông báo, giải thích và bảo đảm cho người chưa thành niên bị buộc tội thực hiện đầy đủ quyền bào chữa theo quy định của pháp luật.

3. Người chưa thành niên khi tham gia tố tụng hình sự được trợ giúp pháp lý và phiên dịch miễn phí”.

Tại khoản 4 Điều 32 dự thảo Luật quy định trách nhiệm của tổ chức thực hiện trợ giúp pháp lý trong việc “bồi dưỡng, hướng dẫn trợ giúp viên pháp lý, luật sư về kỹ năng bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người chưa thành niên, kỹ năng trợ giúp pháp lý cho người chưa thành niên”.

  Tuy nhiên, trong cả dự thảo Luật không có các quy định về trách nhiệm của các cơ quan, người tiến hành tố tụng trong việc bảo đảm quyền được trợ giúp pháp lý của người chưa thành niên để bảo đảm thống nhất với quy định về quyền bào chữa và bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người chưa thành niên trong tư pháp hình sự. Điều này sẽ dẫn đến việc hiện thực hóa quyền được trợ giúp pháp lý của người chưa thành niên trên thực tế không cao. Thực tiễn cho thấy, hệ thống trợ giúp pháp lý của nhà nước từ năm 1997 đến nay với hoạt động trợ giúp pháp lý (trọng tâm là bào chữa, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người được trợ giúp pháp lý) đã được Đảng và Nhà nước ghi nhận là một trong những thiết chế pháp lý quan trọng giúp bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người được trợ giúp pháp lý, trong đó có rất nhiều người chưa thành niên.

  Do đó, tôi đề nghị bổ sung các quy định về trách nhiệm của các cơ quan, người tiến hành tố tụng trong việc bảo đảm quyền được trợ giúp pháp lý cho người chưa thành niên tại dự thảo Luật Tư pháp cho người chưa thành niên (Điều 15, Điều 29, Điều 30…).

4. Về các biện pháp áp dụng xử lý chuyển hướng (Điều 37)

Dự thảo Luật quy định 12 biện pháp xử lý chuyển hướng nhằm tạo điều kiện cho cơ quan tiến hành tố tụng có nhiều lựa chọn để áp dụng biện pháp phù hợp nhất với từng đối tượng người chưa thành niên, trong đó có 6 biện pháp được kế thừa, xây dựng từ quy định của Bộ luật Hình sự (1) (Khiển trách; Xin lỗi bị hại; Bồi thường thiệt hại; Giáo dục tại xã, phường, thị trấn; Quản thúc tại gia đình; Giáo dục tại trường giáo dưỡng); bổ sung 06 biện pháp xử lý chuyển hướng mới (Hạn chế khung giờ đi lại; Cấm tiếp xúc với người có nguy cơ dẫn đến người chưa thành niên phạm tội mới; Cấm đến địa điểm có nguy cơ dẫn đến người chưa thành niên phạm tội mới; Tham gia chương trình học tập, dạy nghề; Tham gia điều trị hoặc tư vấn tâm lý; Thực hiện công việc phục vụ cộng đồng).Tuy nhiên, việc áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng cần cân nhắc một số điểm sau:

Thứ nhất, cần rà soát, bổ sung các quy định về trách nhiệm người đại diện của người chưa thành niên (khoản 7 Điều 4) và nghĩa vụ của người chấp hành biện pháp xử lý chuyển hướng (khoản 2 Điều 24); rà soát bổ sung tính khả thi của một số biện pháp xử lý chuyển hướng mới bổ sung như: Hạn chế khung giờ đi lại; Cấm tiếp xúc với người có nguy cơ dẫn đến người chưa thành niên phạm tội mới; Cấm đến địa điểm có nguy cơ dẫn đến người chưa thành niên phạm tội mới. Bởi lẽ, đối với các biện pháp trên, nếu không có các thiết bị kỹ thuật chuyên dụng, quy định cụ thể trách nhiệm của cơ quan chịu trách nhiệm giám sát, trách nhiệm của người bị áp dụng biện pháp xử lý chuyển hướng nếu vi phạm biện pháp xử lý chuyển hướng, rất khó để áp dụng và bảo đảm tính khả thi, dẫn đến không phát huy hiệu quả của các biện pháp xử lý chuyển hướng.

Thứ hai, về biện pháp bồi thường thiệt hại (Điều 43), đề nghị rà soát, chỉnh lý để quy định biện pháp bồi thường thiệt hại thống nhất với quy định về phạt tiền (Điều 113) theo hướng bổ sung: chỉ áp dụng cho người chưa thành niên phạm tội nếu người đó có thu nhập, có tài sản riêng hoặc cha mẹ, người thân thích (hoặc người đại diện) của người chưa thành niên có tài sản và tự nguyện thực hiện. Đồng thời, đề nghị cân nhắc bổ sung nguyên tắc hoặc bên thứ ba xác định mức bồi thường thiệt hại để bảo đảm tính khả thi của biện pháp này.

5. Về việc tham gia tố tụng của người đại diện (Điều 128)

Khoản 1 Điều 128 quy định “ Người đại diện của người chưa thành niên là người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố, người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị buộc tội có quyền và nghĩa vụ tham gia tố tụng theo quyết định của cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng”. Đề nghị bổ sung quy định để xác định người đại diện của người chưa thành niên trong giai đoạn này, vì người đại diện trong các giai đoạn khác nhau cần có những quy định chuyên biệt để đáp ứng được tính đặc thù.

Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 không có quy định cụ thể về người đại diện. Thông thường, cơ quan tiến hành tố tụng căn cứ vào các quy định của Bộ luật dân sự để cử người đại diện cho bị can, bị cáo, bị hại là người chưa thành niên. Ngay cả Bộ luật Tố tụng dân sự cũng dựa trên quy định của Bộ luật dân sự để xác định người đại diện (cùng là lĩnh vực dân sự). Khoản 2 Điều 85 Bộ luật Tố tụng dân sự quy định “Người đại diện theo pháp luật theo quy định của Bộ luật dân sự là người đại diện theo pháp luật trong tố tụng dân sự, trừ trường hợp bị hạn chế quyền đại diện theo quy định của pháp luật”.

Việc mở rộng đối tượng làm đại diện Ban soạn thảo cũng cần cân nhắc để đảm bảo đối tượng là người chưa thành niên luôn có người đại diện phù hợp vì trên thực tế, việc cử người đại diện cũng gặp khó khăn vì nhiều lý do như năng lực của người đại diện, tính tế nhị của vụ việc…/.

                                                                                       Đại biểu Lã Thanh Tân

                                     Phó trưởng Đoàn ĐBQH chuyên trách thành phố Hải Phòng