Các cựu học sinh miền Nam về thăm trường số 13 (Trường tiểu học Đinh Tiên Hoàng ngày nay).

Dạy chữ, dạy người 

Tháng 8-2024, Đoàn học sinh miền Nam ra Hải Phòng, ngoài hoàn thành bộ phim “Hải Phòng vườn ươm những tài năng học sinh miền Nam” như món quà tri ân, báo cáo sự trưởng thành với thành phố Cảng dịp kỷ niệm 70 năm giải phóng Hải Phòng sắp tới. Trong hành trình đó, trường xưa là một trong những địa điểm dẫn bước chân của đoàn. Cụ Diệp Bích Sương, tiến sĩ, giảng viên đại học, bùi ngùi: Cả đoàn đang nói chuyện rôm rả, vậy mà xe vừa chạm khu vực trung tâm thành phố là bất chợt im lặng. Hồi ức về những ngôi trường đơn sơ nhưng ấm áp nghĩa tình, những người thầy, người cô tận tâm, hết lòng vì học sinh thân yêu như thước phim quay chậm ùa về. Trong khoảng thời gian 7 năm (1955-1962) ở Hải Phòng, cụ Sương lần lượt học ở các trường số 4, số 6 và số 8. Ở trường nào, cụ cùng các bạn học cũng đều nhận được sự quan tâm chăm sóc, chỉ bảo ân cần của các thầy cô giáo. Đối với cụ, các thầy cô giáo không chỉ là người thầy, người cô, mà còn là người cha, người mẹ dạy các bài học làm người. Và các bài học đó trở thành hành trang theo cụ mãi cuộc đời... 

Trong dòng hồi ức của cụ Bùi Thị Xuân Mai, cựu học sinh miền Nam tại Hải Phòng, lúc bấy giờ, bác Đỗ Mười là Chủ tịch Ủy ban Hành chính thành phố (sau này là Tổng Bí thư) rất quan tâm đến các trường nội trú học sinh miền Nam và tạo điều kiện cơ sở vật chất tốt nhất có thể cho các cháu. Vì vậy, nhiều trường của học sinh miền nam được ưu tiên nằm ngay trong trung tâm thành phố. 

Với cụ Nguyễn Quốc Thái, cựu giáo viên Trường học sinh miền Nam. Dù ở tuổi xưa nay hiếm, thời gian có làm cụ lãng quên vài điều, nhưng những kỷ niệm về các trò nhỏ đặc biệt mãi hiện hữu trong tâm trí. Các học sinh miền Nam ở trường số 21 chính là những học trò đầu tiên. Cụ kể, thời đó, dù mới tuổi 18, nhưng cụ thuộc rất nhiều làn điệu dân ca, chuyện cổ tích, những điển tích đông, tây, kim cổ để hằng đêm kể chuyện, hát ru cho học sinh. Học sinh miền Nam ra đây thời gian đầu chưa thích ứng thời tiết, chịu rét kém, thầy cô thường xuyên phải để ý giữ ấm. Mỗi đêm tỉnh giấc 2, 3 lần đi kiểm tra, sau này thành thói quen, đang ngủ cũng choàng tỉnh. Không chỉ nâng niu, chăm sóc từng bữa ăn, giấc ngủ mà giáo viên còn tận tình chỉ bảo cách sinh hoạt hằng ngày. Cụ Thái tâm sự: “đồng bào miền Nam tin tưởng, gửi gắm con em mình ra Bắc. Trong số này, có em tuổi thiếu niên, nhưng cũng không ít tuổi nhi đồng. Chính sự quan tâm, chăm sóc chu đáo của thầy với học sinh như đứa con thơ, nhiều học sinh đã thân thương gọi thầy là bố. Có học sinh viết tặng thầy bài thơ với những lời da diết: "Tiếng ru xưa ru đến nay/ Em là khúc ruột của thầy, thầy ơi/Thầy không có ở trên đời/Sao em lớn nổi thành người hôm nay"...

Dành những điều tốt đẹp nhất cho học sinh miền Nam 

Khi đất nước tạm chia cắt, để chuẩn bị đội ngũ cán bộ xây dựng miền Nam khi nước nhà hoàn toàn thống nhất, ngay sau hiệp định Giơ-ne-vơ 1954, với tầm nhìn chiến lược, vô cùng sáng suốt, Trung ương Đảng và Bác Hồ quyết định đưa một bộ phận con em của đồng bào và chiến sĩ miền Nam ra nuôi dạy tập trung ở miền Bắc. Ngay sau khi quân Pháp rút khỏi Hải Phòng, phần lớn số học sinh miền Nam tập kết ra Bắc ở các tỉnh được chuyển về thành phố. Trên miền Bắc có 3 cụm trường: Hải Phòng, Hà Đông, Thái Nguyên với 17.500 học sinh từ lớp vỡ lòng, cấp 1, cấp 2, một số ít cấp 3 và bổ túc văn hóa. Riêng Hải Phòng có 14 trường với khoảng 10.000 em. Đến năm 1965, trên miền Bắc có khoảng 30.000 em, riêng Hải Phòng có khoảng 15.000 em. Vì vậy, Hải Phòng được coi là cái nôi lớn nhất nuôi dưỡng, giáo dục “Hạt giống đỏ” – học sinh miền Nam trưởng thành. 

Nhận thức rõ nhiệm vụ cách mạng và tình cảm với miền Nam ruột thịt, Đảng bộ, Ủy ban quân chính và nhân dân Hải Phòng tạo mọi điều kiện thuận lợi tốt nhất để các học sinh miền Nam được sinh sống, học tập, rèn luyện. Thành phố dành những ngôi nhà khang trang, đẹp nhất thành phố để làm trường học. Tu viện của Nhà thờ (Trường số 6 - nay là Trung tâm Giáo dục thường xuyên Hải Phòng); Trường số 13 trước là trường Saint Domirique của Pháp - nay là Trường tiểu học Đinh Tiên Hoàng; Trường số 17 – nay là Trường THCS Hồng Bàng; Trường số 9, số 12, số 18 – nay là trụ sở Ban Nội chính Thành ủy và khu vực Quận ủy, UBND, Phòng Giáo dục – Đào tạo quận Ngô Quyền cũ, số 21 Đà Nẵng; Trường số 8, số 24 ở Khu lâu đài Mac-ty – Khu vực cầu Quay hiện nay. Khu cầu Rào có các trường số 19, số 21 – nay là khu giảng đường Trường đại học Hàng hải; Trường số 11 ở Kiến An - nay là Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn; Trường số 4 là khu rộng trước cổng chính Cảng Hải Phòng, khách sạn Habour View…). Trang thiết bị dạy học được cung cấp phong phú, đầy đủ. Các phương tiện nuôi dưỡng, chăm sóc sức khỏe cho học sinh cũng chu đáo. Các đồng chí lãnh đạo thành phố, các ban, ngành, đoàn thể, Sở Giáo dục thường xuyên đến thăm, chỉ đạo, động viên, chăm lo cho các cháu. Đặc biệt đội ngũ giáo viên, công nhân viên, gần 100 thầy cô được tuyển chọn rất kỹ trong các trường sư phạm hoặc đang giảng dạy tại các trường phổ thông được đưa vào công tác, trực tiếp nuôi dạy, chăm sóc các cháu. 

Theo bà Bùi Thị Sinh, nguyên Phó chủ tịch UBND thành phố, Chủ tịch danh dự Hội Cựu giáo chức thành phố, những năm ấy, miền Bắc nói chung và Hải Phòng nói riêng, người dân vô cùng thiếu thốn, gian khổ. Nhân dân vừa phải lo ổn định cuộc sống trong những ngày đầu hòa bình sau bao năm tháng chiến tranh do thực dân Pháp, nhưng vẫn nhường cơm, sẻ áo, dành những điều kiện tốt nhất nuôi nấng, chăm sóc hàng chục nghìn con em miền Nam. Riêng Hải Phòng nuôi dưỡng hơn hai phần ba số học sinh miền Nam ấy. Điều đáng nói, với tình cảm đặc biệt dành cho đồng bào miền Nam, Hồ Chủ tịch luôn quan tâm, chăm lo đến học sinh miền Nam. Trong 9 lần về thăm Hải Phòng, có tới 3 lần Bác đến thăm các trường học sinh miền Nam. Điều đó cho thấy sự quan tâm của Đảng, Bác Hồ và thành phố dành cho con em đồng bào miền Nam ruột thịt. 

Dưới sự che chở, đùm bọc của nhân dân Hải Phòng, nhiều người trở thành cán bộ lãnh đạo cao cấp của Đảng, Nhà nước, tướng lĩnh, nhà khoa học, văn nghệ sĩ nổi tiếng… cống hiến to lớn cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ đất nước, coi đấy là cách tri ân, báo công đối với mảnh đất đã dưỡng dục họ trưởng thành. Hiện, trong số những ngôi trường học sinh miền Nam từng học, có những trường được trưng dụng cho mục đích khác nhưng cũng có trường vẫn tiếp nối truyền thống giáo dục như: Trường tiểu học Đinh Tiên Hoàng (trường số 13), Trường THCS Ngô Quyền (trường số 6), THCS Hồng Bàng (trường số 17)... Tại đây, tập thể cán bộ, giáo viên, học sinh các nhà trường không ngừng nỗ lực thi đua dạy tốt, học tốt, chú trọng giáo dục truyền thống lịch sử để các thế hệ học sinh hiểu rõ, trân trọng và tự hào về truyền thống đặc biệt quý báu của nhà trường.