(HPĐT)- Ngày 19-3-2025, tôi bay ra Hà Nội rồi vù xuống thành phố Cảng Hải Phòng hàn huyên chuyện xưa, chuyện nay cùng nhà báo Kim Toàn, nguyên Thành ủy viên, nguyên Tổng Biên tập Báo Hải Phòng, nguyên Chủ tịch Hội Nhà báo Hải Phòng, nguyên Ủy viên Thường vụ Hội Nhà báo Việt Nam, gần 10 năm là phóng viên Báo Giải Phóng, cơ quan Trung ương Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam. Hai chúng tôi – hai đồng nghiệp cùng tên TOÀN, không cùng quê, cách nhau 8 tuổi, nhưng lại gắn bó thân thiết như trong một nhà.

Nhà báo Kim Toàn (bên trái) cùng tác giả bài viết xem lại tấm bản đồ Sàn Gòn- Gia Định xưa do nhà báo lưu giữ và sử dụng từ thời gian bí mật hoạt động báo chí tại sào huyệt địch (1967-1968). Ảnh: Hoài Thanh

Đất nước ta từ giữa những năm 60 đến giữa những năm 70 của thế kỷ 20 là giai đoạn lịch sử đặc biệt. Mùa xuân năm 1975, Việt Nam Anh hùng và bản lĩnh, thần tốc, táo bạo, đánh bại đế quốc đầu sỏ, đánh sập chủ nghĩa thực dân kiểu mới. Có thể coi nhà báo Kim Toàn là một trong những chứng nhân báo chí của giai đoạn đặc biệt này và cả giai đoạn đất nước thống nhất, bước vào thời kỳ đổi mới, phát triển.

Trong những năm chiến đấu vô cùng gian khổ và ác liệt ấy, tại căn cứ Trung ương ương Cục miền Nam ở Tây Ninh và các mặt trận, nhà báo Kim Toàn (bút danh Cao Kim) với hàng loạt bài viết miêu tả sống động cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước.

KIM TOÀN và QUỐC TOÀN, hai nhà báo- chiến sĩ thân thiết gặp lại nhau tại thành phố Cảng.  

Ảnh: Hoài Thanh

Cuộc hội ngộ SONG TOÀN – Quốc Toàn và Kim Toàn đúng ngày 19-3- 2025 tại thành phố Hoa Phượng Đỏ thật ý nghĩa và thú vị. Cao Kim đã bước qua tuổi 85 với sự hỗ trợ của chiếc gậy cùng tôi dạo bộ bên bờ con sông Hạ Lý, phía xa là cầu Thượng Lý chuyện trò rôm rả. Bệnh tật đầy người, vết thương cũ từ ngày còn ở mặt trận Sài Gòn – Gia Định tái phát, nhưng vẫn là một Cao Kim lạc quan yêu đời, bước nhanh, giọng nói vang ấm mà rất thân mật, gần gũi, pha trộn sự tếu táo:

- Nói thật với chú Quốc, gần 2 tháng nay từ trước Tết Nguyên đán Ất Tỵ - 2025, hôm nay có bạn quý, bác Cao mới ra khỏi nhà. Mỗi khi định bước ra sân vườn ngắm hoa, bà lão ngồi xe lăn lại ra hiệu stop (!). Mấy hôm rét đậm, rét ngọt, nồm và ẩm ướt, nay bạn quý ghé thăm trời lại nắng ấm thật đẹp, chú Quốc cao số đấy!

Thời tiết ấm áp, khu đô thị mới của Hải Phòng bên dòng sông Hạ Lý nối với dòng sông Cấm mang tên Vinhomes Imperia lặng lẽ mà sôi động, tàu hàng, tàu khách xuôi ngược. Đàn chim hải âu bay lượn thi thoảng lại sà xuống mấy chiếc thuyền. Cây cầu Xi - măng xưa, cầu Thượng Lý nay sừng sững nối nhịp bờ vui in dấu lên bầu trời xào xạc gió biển cuối xuân. Nhà báo Cao Kim hào hứng, sôi nổi mà rành rọt:

- Khu đô thị Vinhomes Imperia được xây dựng trên khu đất nhà máy Xi măng Hải Phòng trước đây, nhà máy Xi - măng xưa nhất của Việt Nam hơn trăm năm tuổi do người Pháp xây dựng, nay đã được di chuyển ra ngoại ô. Nhà máy Xi măng Hải Phòng như một bảo tàng sống của ngành xi măng Việt Nam.

Tuổi xấp xỉ bát thập, vừa từ xa tới, tôi vui vẻ:

- Bác Cao và chú Quốc có duyên phận, hôm nay ta cùng dạo bước bên dòng Hạ Lý, ngắm nhìn cầu Thượng Lý, nhớ về bao kỷ niệm ngày ra trận, những năm tháng bác Cao hai lần vượt Trường Sơn.

Những câu chuyện nhà báo Cao Kim nhớ lại gần như không sót một chi tiết nào giữa cái chết và sự sống, mong manh như sợi chỉ nhỏ. Nhà báo Cao Kim nhắc đến nhà báo Hồng Châu– Thép Mới, người anh lớn, người thầy, đồng nghiệp kính yêu thân thiết, nguyên Tổng Biên tập Báo Giải Phóng bằng một tình cảm đặc biệt. Cao Kim viết nhanh, chụp ảnh giỏi, sắc sảo, ký họa tài hoa, lên maket trang báo chuẩn chỉnh, dũng khí lúc xung trận chống càn. Nhờ vậy mà sếp Thép Mới đã chọn Cao Kim cùng ông bí mật đột nhập đô thành Sài Gòn – Gia Định tham gia Chiến dịch Tết Mậu Thân – 1968, sẵn sàng xuất bản tờ báo cách mạng trong lòng địch. Sinh năm 1925, năm nay nhà báo Thép Mới tròn 100 tuổi, trùng hợp với 100 năm Báo chí Cách mạng.

Cao Kim rút từ túi đựng các tài liệu quý cho tôi xem bản gốc thư báo tử viết tay đã phai màu mực do thủ trưởng ban Quân y Phân khu 3 viết, ký tên. Nguyên văn: “Chúng tôi Ban Quân y Phân khu 3 viết thơ này báo đến C107 biết: Đồng chí Cao Kim trong chiến đấu chống càn tại xã Bình Chánh, huyên Tân Trụ, Phân khu 3 đã bị thương sọ não, hy sinh ngày 8 tháng 3 năm 1968 tại trạm xá của phân khu, đã được chôn cất chu đáo tại xã Long Định, huyện Cần Đước, ấp Nhứt. Vậy chúng tôi báo đến các đồng chí để báo về gia đình đồng chí Cao Kim. Kèm theo giấy sinh hoạt Đảng trong túi áo đồng chí. Vì khi bị thương đến khi hy sinh đồng chí mê sảng không biết. Kính chào quyết tâm. Ngày 10-3- 1968. Ban Quân y Phân khu 3 đã ký, Phạm Tương Lai”.

Giọng kể của nhà báo Cao Kim như chùng hẳn xuống:

- Thật trùng hợp, hôm nay là 19 tháng 3 năm 2025, thư báo tử viết ngày 10 tháng 3 năm 1968, tròn 57 năm. Thời trận mạc, trên các chiến trường ác liệt, với các đơn vị hợp thành phần nhiều chưa kịp quen biết nhau, sự nhầm lẫn, kể cả những sự việc hệ trọng, mạng sống đồng đội cũng là lẽ thường tình. Trước khi bước vào trận chống càn ác liệt, Cao Kim chuyển giao giấy sinh hoạt Đảng từ chi bộ khác vừa được chuyển đến, giao tận tay cho bí thư chi bộ mới. Người Bí thư chi bộ ấy có dáng người dong dỏng cao tựa Cao Kim. Và chính ông ấy đã hy sinh, giấy sinh hoạt Đảng của Cao Kim đang để trong túi áo nên đã có sự nhầm lẫn như vừa kể.

Nhà báo Cao Kim sinh năm 1940 tại một làng nghèo ven biển huyện Kiến Thụy, Hải Phòng. Ông làm báo từ năm 1960 tại Báo Kiến An, sau đó là Báo Hải Phòng; phóng viên Báo Giải Phóng tại chiến trường Nam bộ và khu Sài Gòn – Gia Định từ năm 1966 đến năm 1975. Cao Kim kể, mùa xuân năm 1966 có một đoàn cán bộ báo chí đặc biệt mang mật danh K94 rời Hà Nội bí mật vượt đường Trường Sơn vào Nam. Nhà báo Kim Toàn là một trong số 23 thành viên của đoàn K94, sau 4 tháng hành quân bộ từ Bắc vào Nam, trở thành phóng viên Báo Giải Phóng. Ông có mặt tại nhiều địa bàn và mặt trận ác liệt vừa cầm bút vừa cầm súng.

Năm 1974, cách mạng miền Nam lớn mạnh vượt bậc, đường Trường Sơn rộng mở, không còn cảnh chống gậy đi bộ như lần vượt Trường Sơn mùa xuân năm 1966. Tuy nhiên, trong lần vượt Trường Sơn ra Bắc lần thứ hai, nhiều thử thách về sức khỏe đã ập tới, có lúc tưởng như Cao Kim sẽ mãi mãi nằm lại trên con đường huyền thoại này. Thử thách cuộc đời – binh nghiệp – đời cầm bút để đánh Mỹ và thắng Mỹ, biết bao chuyện kể cứ như cổ tích vậy.

Cao Kim – Kim Toàn rất trách nhiệm, nhiệt huyết, phấn đấu hết mình, cống hiến trọn tuổi thanh xuân cho Tổ quốc và nhân dân. Sau ngày đất nước thống nhất, ông là một trong những Tổng Biên tập báo Đảng địa phương năng động đi tiên phong “Đổi mới báo chí vì sự nghiệp đổi mới đất nước”.

Nhà báo Cao Kim có một mái ấm gia đình viên mãn. Con gái đầu lòng của nhà báo tần tảo, đảm đang, kinh doanh dịch vụ giỏi. Các con trai thành đạt, được giao các trọng trách trong xã hội. Những năm tháng biền biệt ở chiến trường ác liệt và cách biệt, giữa cái sống và cái chết chỉ trong gang tấc, người bạn đời của ông vượt qua mọi thử thách nghiệt ngã nuôi dạy các con khôn lớn, trưởng thành.

Bên dòng sông Hạ Lý, nhà báo Kim Toàn chuyển cho tôi xem những bức thư thời chiến của người bạn đời, những dòng tâm thư của con gái và con trai lúc tuổi còn ấu thơ gửi cho bố ngoài mặt trận, từ lúc gửi đến khi nhận được, theo tuyến đường Trường Sơn, gần nửa năm mới tới nơi. Mỗi dòng thư thấm đậm nước mắt về sự nhung nhớ xa nhà là cả một câu chuyện dài không dứt ra được về nghĩa tình thủy chung ấm áp của gia đình, quê hương, hậu phương lớn nơi thành phố Hoa Phượng Đỏ trung dũng – kiên cường. Đó chính là niềm tin, sức mạnh hậu phương để nhà báo Cao Kim chiến đấu dũng cảm, tác nghiệp xuất sắc nơi hòn tên mũi đạn, để lại những dấu ấn cuộc đời rất đáng tự hào - ngọn bút tiền phương Cao Kim: Tay bút tay súng trên vai nhiệm vụ thiêng liêng/ Đầu như lò nung những con chữ tuôn dòng/ Những bài báo tinh khôi nóng bỏng trào dâng thép đỏ (Võ Thị An, TP Hồ Chí Minh). Và tôi lại chợt nhớ vần thơ của Nguyễn Hồng Vinh viết ngày 7-5- 2020 về Cao Kim: Bao người đã xôn xao/ Tưởng anh về với đất/ Nỗi nhớ thương dâng trào/ Một Cao Kim bất khuất/ Kim Toàn vẫn vẹn toàn/ Trở về thành phố Cảng/ Trong ắp đầy tình bạn/ Trong thủy chung gia đình/ Và nhả tơ đều đặn …

Bộ phim tài liệu “Kim Toàn, Nhà báo – chiến sĩ” (Nguyễn Sỹ Đại, viết kịch bản, lời bình và đạo diễn; Trần Kim Hoa và Bảo tàng Báo chí Việt Nam tổ chức thực hiện) như một chứng nhân lịch sử báo chí sắp lên sóng truyền hình, nhân kỷ niệm 50 năm Đại thắng mùa Xuân; 100 năm nền Báo chí Cách mạng Việt Nam.

Cùng dạo bước bên dòng Hạ Lý khi tuổi đã bước vào hoàng hôn cuộc đời, hai chúng tôi tay trong tay với bao cảm xúc dâng trào, khôn xiết, khó tả. Thời điểm này, các đơn vị chủ lực của quân đội, công an, dân quân tự vệ, các khối quần chúng… đang khớp đội hình chuẩn bị diễu binh, diễu hành lớn tại thành phố mang tên Bác, cuộc biểu dương lực lượng lớn mừng ngày Đại thắng mùa Xuân 1975.

Ngày 26-3-2025