Đèo Pha Đin - tuyến đường huyết mạch trong chiến dịch Điện Biên Phủ.

Nhập ngũ năm 18 tuổi, đến cuối năm 1953, Nguyễn Trong Lanh được giao nhiệm vụ Tổ trưởng Tổ nhạc múa của Đội Văn công Đại đoàn 351 đi phục vụ ở mặt trận Điện Biên Phủ. Ông cùng đồng đội hành quân qua đèo Pha Đin quanh co, khúc khuỷu, tuy rất gian nan, vất vả nhưng lại mang đến những trải nghiệm khó quên, là chất liệu quý giúp ông có cảm hứng sáng tác bài hát “Đèo Pha Đin”.

Nhạc sĩ chia sẻ, mỗi lần hành quân qua đây, ông tận mắt chứng kiến cảnh các chiến sĩ anh dũng vượt qua bom đạn, kiên cường bám trụ, ngày đêm phá đá, mở đường. Khi ông trở về nơi tập kết, như mạch nguồn tuôn chảy, những lời ca, giai điệu của bài “Đèo Pha Đin” ra đời. Ca khúc lập tức được lan truyền tới bộ đội, dân công, thanh niên xung phong, nhất là bộ đội Công binh đang trực tiếp làm nhiệm vụ trên con đèo này. Những ca từ: “... Tay công binh kiên quyết giữ đường/ Khó khăn đêm ngày bảo vệ xe qua/ Cờ vàng sao bay khắp miền Tây Bắc... Người công binh không sợ gian nguy/ Quyết chiến đấu với bom đạn quân thù/ Lòng hy sinh quên mình vì dân/ Đường giao thông ngày đêm vững chắc...” góp phần khơi dậy và cổ vũ, động viên tinh thần quyết tâm chiến đấu của quân và dân ta, nhất là các chiến sĩ công binh, giúp họ hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ.

Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, Nguyễn Trọng Lanh được Bộ tư lệnh Đại đoàn 351 tặng Giấy khen vì đã có thành tích sáng tác và biểu diễn nghệ thuật phục vụ chiến dịch. Bài hát “Đèo Pha Đin” được phổ biến rộng rãi. Trong đêm hành quân rời Điện Biên Phủ trở về Hà Nội, khi qua đèo Pha Đin, nghe các chiến sĩ bộ đội hát vang “Đèo Pha Đin” ngay dưới chân đèo, nhạc sĩ rất đỗi tự hào.

Đầu tháng 6-1954, Nguyễn Trọng Lanh được cấp trên cử đi đào tạo biên đạo và vũ kịch tại Học viện Vũ đạo Bắc Kinh (Trung Quốc). Tháng 12- 1959, nghệ sĩ tốt nghiệp và được điều động về Đoàn Văn công Tổng cục Chính trị. Đại tá Nguyễn Trọng Lanh được Nhà nước trao tặng danh hiệu NSƯT (năm 1984); Giải thưởng Nhà nước (năm 2007); Huân chương Quân công hạng Ba; Huân chương Lao động hạng Ba (năm 2004) và nhiều phần thưởng cao quý khác.