TS. Trần Thu Dung (Paris)

Gà trống trên tượng đài kỷ niệm những người lính hy sinh vì nước Pháp.

Tiếng Việt có thành ngữ: “Con gà tức nhau tiếng gáy”, để chỉ sự ganh tị nhau trong đời sống loài người. Thành ngữ Pháp lại có câu: “Gà gáy hay không, trời vẫn sáng”, tiếng gáy của gà cũng không quan trọng, quả đất vẫn quay và mặt trời vẫn dậy, nhằm khuyên đừng mê tín, đừng cho mình là quan trọng nhất cuộc đời. Đón năm mới là đón bình minh buổi sáng, không phải chờ tiếng gà gáy hay chờ ai thức dậy. Hãy làm việc vui vẻ trong cả năm dù năm gà, hay rồng, trâu cũng thế. Đó là hạnh phúc chào năm mới của người Pháp.

Con vật tượng trưng của Pháp - gà trống Gaulois, từ “Gaulois” chỉ dân tộc Pháp xưa. Gà trống là con vật duy nhất gáy báo hiệu bình minh, một ngày bắt đầu. Khi gáy, gà kiêu hãnh, ngẩng đầu sẵn sàng chiến đấu. Tiếng gáy của nó vang lên trong không gian. Nhiều vị thần trong thần thoại Hy Lạp gắn với hình tượng gà trống: Jupiter, Mars, Apollon…

Thời Phục hưng, rồi đến thời kỳ Ánh sáng, văn hóa thịnh vượng đua nở, gà trống bắt đầu xuất hiện trong các biểu tượng Pháp. Gà trống thực sự thành biểu tượng chính thức khi được cuộc Cách mạng Pháp 1789 dùng để đón chào thế kỷ mới: thế kỷ Ánh sáng. Napoléon đã cho bỏ hình tượng con ó, thay bằng gà trống kiêu hãnh. Từ “gáy” trong tiếng Pháp còn dùng chung động từ “hát”. Gáy - tiếng Pháp là chanter. Chanter gồm nghĩa khởi đầu là ca, hát,và ca ngợi.

Vì vậy, những người lính đi chiến trường đều hát trước lúc ra trận và đem theo biểu tượng gà trống.

Gà trống ở khắp nơi trên nước Pháp. Trong các tượng đài kỷ niệm, tòa thị chính, nhất là trên nóc các nhà thờ Pháp thường có con gà trống. Nhà thờ trước kia là một thế lực mạnh ở nước Pháp nói riêng và châu Âu nói chung.

Gà trống là một hình tượng được Hội Tam Điểm dùng, với ý tưởng báo ánh sáng ngày mới sau khi màn đêm đã hết. Trong điện ảnh Pháp cũng lấy hình gà trống. Là hình tượng cho thể thao Pháptừ năm 1909: khỏe, dũng cảm, gà trống chính thức đăng ký thương hiệu trang phục thể thao nổi tiếng ở Pháp từ 1951.

Khi người ta nói nước Pháp đang suy yếu hay thua, thường giễu: “Gà trống Gaulois hết gáy”.

Gà trống được vinh danh ở Pháp. Nhưng người Pháp không mê tín và cuồng tín. Dù các nhà thờ, cung điện có biểu tượng gà trống, gà là một đặc sản truyền thống của Pháp vào dịp lễ Noel, đón năm mới.

Yêu gà, gà vẫn lên bàn ăn, nên nhiều họa sĩ biếm họa chú gà trống Gaulois. Có họa sĩ vẽ tranh đùa con gà trống Pháp say rượu vang. Vì tên món ăn là gà trống trong rượu vang (Coq au vin). Vậy là gà say sưa đón năm mới.

Gà trống in trên các đặc sản để khẳng định sản phẩm chính hiệu Pháp với hương vị Pháp 100%. Rượu nho, phô-ma (fromage) Pháp là sản phẩm lừng danh thế giới, nên kèm theo hình gà trống để khác với rượu nho, phô-ma nước khác.

Gà trống thuần túy chỉ là biểu tượng, người Pháp không cúi lạy thờ gà như dân Ấn Độ thờ bò giữa đường.

Colluche (1944-1986), nhà hài hước nổi tiếng Pháp, một trong những sáng lập viên chuỗi quán ăn nhân ái đầu tiên ở Pháp từng nói câu đùa nổi tiếng: Nước Pháp sở dĩ chọn gà trống làm hình tượng vì đó là con vật duy nhất chân dẫm phân vẫn gáy (hát) khi bình minh.